وظایف قانونی کارفرمایان – کارگران و مسئولین حفاظتی در قبال ایمنی

بسم الله الرحمن الرحیم

 

 

 

 

 

 

 

 

وظایف قانونی کارفرمایان – کارگران و

 

مسئولین حفاظتی در قبال ایمنی

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

تهیه و تنظیم :

ابراهیم باقری رئیس اداره بازرسی کار

شهریور 1393

بسم الله الرحمن الرحیم

 

 

«و لقد کرمنا بنی آدم و حملناهم فی البر و البحر و رزقناهم من الطیبات و فضلناهم علی کثیر ممن خلقنا تفضیلا» ( آیه 70 سوره بنی اسرائیل)

و ما فرزندان آدم را بسیار گرامی داشتیم و آنان را بر دشت و دریا سوار نمودیم و از هر غذای لذیذ و پاکیزه آنها را روزی دادیم و بر بسیاری از مخلوقات خود برتری و فضیلت کامل بخشیدیم .

همانطوریکه ملاحظه گردید در این آیه شریفه انسان گرامی داشته شده و امکانات عظیمی در اختیار وی قرار و از تصمیمات فراوان بهره مند و بر بسیاری از مخلوقات نیز برتری داده شده است .

دین مقدس اسلام اهمیت فراوانی به انسان داده است درآیات دیگر هم از جمله آیه 33 سوره مائده نیز،‌اهمیت حیات یک انسان را برابر حیات تمام مردم روی زمین و نابودی وی را ( بجز حکم قصاص) باندازه نابودی تمام مردم روی زمین قیاس نموده است .

«من قتل نفساً بغیر نفس او فساداً فی الارض فکانما قتل الناس جمیعاً و من احیاها فکانما احیا الناس جمیعا»

مقاله حاضر یادآوری نکاتی است در زمینه وظایف و تکالیف  کارفرمایان و مدیران – مسولین حفاظت وایمنی  و کارگران در رابطه با ایمنی کار  که  مستند به قوانین جاری می باشد .

 

اولین قانون در انگلستان در سال 1802 درخصوص حفظ سلامت جسمی و روحی کارآموزان و کارگران بافندگی تصویب شد. در سال 1844 مقررات مربوط به حفاظت ماشینها و استفاده از سایر وسایل پیشگیری و اعلام حوادث در متن قانون وارد شد و تشکیلات بازرسی کار نیز در قانون عنوان گردید علت آن وجود اشخاص ناقص العضو در شهر منچستر بود که تعدادشان بسیار زیاد و بلکه باندازه قشونی از جنگ برگشته بودند.

در ایران اولین دستور العمل در سال 1302 جهت حمایت کارگران فرشباف کرمان و شرایط کار آنان صادر گردید و کم کم بازرسانی جهت بازرسی هم انتخاب شد .

با تصویب قانون کار در سال 1337  وزارت کار مکلف شد طبق ماده 52 قانون کار افراد ذیصلاحتی را بعنوان بازرس کار انتخاب تا برحسن اجرای قانون کار و آئین نامه های حفاظتی و بهداشتی نظارت نمایند. بعداز پیروزی انقلاب چشم ها منتظر قانون کار جدید بود که پس از تلاش فراوان در چهاردهم اسفند ماه 69 بمرحله اجراء در آمد. خوشبختانه در این قانون به مسائل ایمنی بنحو مناسبی توجه شده است  و حتی برای اشخاصی که تخلف از اجرای مقررات می کنند . جرائم سنگین تعیین گردیده است .

 

 

 

موادی از قانون کار :

بر اساس ماده یک قانون کار کلیه کارفرمایان ، کارگران ، کارگاهها، موسسات تولیدی ، صنعتی ، خدماتی و کشاورزی مکلف به تبعیت از این قانون می باشند .

طبق ماده 2کارگر از لحاظ این قانون کسی است که به هر عنوان در مقابل دریافت حق السعی  اعم از مزد، حقوق ، سهم سود و سایر مزایا به درخواست کارفرما کار می کند .

طبق ماده 3 کارفرما شخصی است حقیقی یا حقوقی که کارگر به درخواست و به حساب او در مقابل دریافت حق السعی کار می کند ، مدیران و مسئولان و بطور عموم کلیه کسانیکه
عهده دار اداره کارگاه هستند نماینده کارفرما محسوب می شوند و کارفرما مسئول کلیه تعهداتی است که نمایندگان مذکور در قبال کارگر به عهده می گیرند در صورتیکه نماینده کارفرما خارج از اختیارات خود تعهدی بنماید و کارفرما آن را نپذیرد در مقابل کارفرما ضامن است.

ماده 4 :

کارگاه محلی است که کارگر به درخواست  کارفرما یا نماینده  او در آنجا کار می کند از قبیل موسسات صنعتی- کشاورزی ، معدنی ،ساختمانی،ترابری، مسافربری، خدماتی ، تجاری ،تولیدی ، اماکن عمومی و امثال آنها.

کلیه تاسیساتی که به اقتضای کار متعلق به کارگاه اند از قبیل نمازخانه ، ناهارخوری،تعاونی ها ، شیرخوارگاه- مهد کودک، درمانگاه، حمام ، آموزشگاه حرفه ای ، قرائت خانه، کلاس سوادآموزی و سایر مراکز آموزشی و اماکن مربوط به شورا و انجمن اسلامی و بسیج کارگران ،ورزشگاه و وسایل ایاب و ذهاب و نظایر آنها ج‍زء کارگاه می باشند.

ماده 5 کلیه کارگران ، کارفرمایان و نمایندگان آنان و کارآموزان و نیزکارگاهها مشمول مقررات این قانون می باشند .

 

وظایف کارفرمایان و مدیران

بر اساس ماده  قانون کار85 رعایت دستور العملهایی که از طریق شورای عالی حفاظت فنی و وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی (جهت جلوگیری از بیماریهای حرفه ای و تامین بهداشت کار و کارگر و

در ماده 91 کارفرمایان و مسئولان کلیه واحدهای موضوع ماده 85 مکلف شده اند که بر اساس مصوبات شورایعالی حفاظت فنی برای تامین حفاظت و سلامت و بهداشت کارگران در محیط کار ، وسایل و امکانات لازم را تهیه و در اختیار آنان قرار داده و چگونگی کاربرد وسایل فوق الذکر را بآنان بیاموزند و درخصوص رعایت مقررات حفاظتی و بهداشتی نظارت نمایند . افراد مذکور نیز ملزم به استفاده و نگهداری از وسایل حفاظتی و بهداشتی فردی و اجرای دستور العملهای مربوطه کارگاه می باشند .

در این ماده چند نکته مهم مورد توجه قرار گرفته است .

1- تکلیف شده که کارفرمایان و مسئولان کلیه واحدهای مشمول ماده 85 بر اساس مصوبات شورایعالی فنی که همین آئین نامه های حفاظتی و بهداشتی می باشند . بمنظور تامین حفاظت و بهداشت کارگران وسایل و امکانات لازم را تهیه و در اختیار کارگران قرار دهند . منظور قانون گذار از وسایل و امکانات شامل وسایل و ابزار فنی استاندارد مورد استفاده در کارگاه -  وسایل حفاظت انفرادی- وسایل حفاظت عمومی –  ایجاد محیطی ایمن و عاری از نقص- ایجاد نظامات اصولی در جهت هرچه بیشتر ایمن کردن کارگاه و حفاظت کارگران – مشاوره با اشخاص صاحب اطلاع در زمینه ایمنی و استفاده از تکنیک های پیشرفته جهانی و بهره گیری از اطلاعات و بررسی حوادث بوقوع پیوسته در کارخانجات داخلی و خارجی بمنظور جلوگیری از وقوع مجدد حوادث درکارخانجات، بدیهی است  اگر مدیری دل سوز به کارگران تحت امرخود و نهایتاً ملت خویش است و خواهان اقتصادی سالم و پیشرفته برای کارخانه و کشورش می باشدباید در این زمینه تلاش کند و از هیچ گونه عملی که منجر به ایجاد محیط غیر ایمن می شود نبایستی اغماض داشته باشد .

- در قسمت دوم این ماده به تکلیف کارفرما در امر آموزش پرداخته شده است  .

این آموزش شامل آموزش حرفه ای نحوه کار با دستگاهها و ماشین آلات کارگاه در چرخه تولید ، و نیز آموزش مسائل و مقررات ایمنی کار با توجه به شرایط محیط کار است که باید توسط مربیان واستاد کاران ذیصلاح تا حد حصول  اطمینان از مهارت فنی و حرفه ای کارگر ادامه می یابد . بدیهی است کارگران ماهر وآموزش دیده تضمین کننده تولید با بهره وری بهتر در محیطی ایمن و سالمتر خواهند بود.

در قسمت سوم ماده مذکور به نظارت اشاره شده ، کارفرمایان و نمایندگان آنان بایستی توسط خود یا اشخاص صلاحیتدار بر کار کارگران نظارت صحیح و مستمر داشته باشند تا اولاًٌ کارگران از وسایل و ابزار و هیمنطور وسایل حفاظتی که در اختیار آنان گذارده شده و آموزش کاربرد آنها را هم دیده اند بنحو مطلوبی استفاده کنند . ثانیاً مبادرت بانجام امور غیر ایمن که سلامتی خود و ماشین آلات مربوطه را ممکن است تهدید کند نگردند و در حقیقت باین ترتیب از انجام امور غیر ایمن خودداری کنند.

در ماده 92 قانون کار ملاحظه می کنیم که شاغلین در کارگاه باقتضای نوع کارشان و با توجه به اینکه در معرض بروز بیماریهای ناشی از کارقرار دارند بایستی سالی یکبار معاینه پزشکی شده و برای همه آنان پرونده پزشکی تشکیل و نتیجه معاینات و آزمایشات مربوطه در پرونده آنان ضبط و در صورت لزوم اقدامات لازمه در در جهت درمان ویا جابجایی آنها با نظر شورای پزشکی بدون کاهش حق السعی فراهم گردد . البته این نکته نباید ناگفته بماند که کارگران در آغاز استخدام بایستی مورد معاینات و آزمایشات پزشکی قرار گرفته و از نظر جسمی و روانی در شرایط مناسبی بایستی باشند بدیهی است اگر در چنین موقعیتی توجه نشود مسئولیت آن متوجه کارفرما خواهد بود .

یکی دیگر از وظایف کارفرمایان و مدیران درقبال ایمنی کارگران و کارگاه تشکیل
کمیته های حفاظت در کارگاه است  که بر اساس ماده 2 آئین نامه کمیته حفاظت در کارگاه ملزم به تشکیل کمیته می باشند و بر اساس ماده 4 همین آئین نامه بایستی جلسات را ماهیانه تشکیل و نسخه ای از آن را جهت بررسی به اداره کار محل ارسال دارند توضیحاً اینکه دراین جلسات که با شرکت کارفرما یا نماینده او  - مسئول حفاظت فنی – مسئول بهداشت حرفه ای – مدیر فنی یا یکی از سر استادکاران و نماینده شورای اسلامی کار یا نماینده کارگران در کارگاه تشکیل می شود در امر حفاظت و بهداشت کارگران و جلوگیری از حوادث احتمالی، پیشنهادات ونقطه نظرات اعضاء مطرح و درخصوص آنها تصمیم گرفته می شود . زیرا اعضاء در قبال ایمنی کارگران و فراهم نمودن محیط کار ایمن وظایف خطیری بر عهده دارند که لازم است به وظایف محوله که در آئین نامه مذکور آمده است توجه شایسته ای داشته باشند وهمواره جلسات را با پیشنهادات خود و تصمیم گیریهای اصولی پربار نمایند بدیهی است نقش مدیریت کارگاه بلحاظ مسئولیت قانونیش و نیز تصمیم گیری در صرف هزینه ها قابل مقایسه با دیگر اعضاء نمی باشد و هم اوست که در برابر قانون پاسخگوست.

بر اساس ماده 95 بطور صراحت مسئولیت اجرای مقررات و ضوابط فنی و بهداشتی برعهده کارفرما یا مسئولین واحد عنوان گردیده است  بر همین اساس چنانچه بر اثر عدم رعایت مقررات مذکور از سوی کارفرما یا مسئولین واحد حادثه ای رخ دهدشخص کارفرما یا مسئول واحد از نظر کیفری و حقوقی و نیز مجازاتهای مندرج در این قانون مسئول خواهد بود .

 

وظایف کارگران در قبال ایمنی :

بر اساس مواد 85 و91 قانون کار کارگران ملزم به رعایت دستور العملهایی هستند که توسط شورایعالی حفاظت فنی تدوین می شود . بدیهی است رعایت دستور العملها منوط به شرایطی است از جمله :

1-تهیه وسایل و امکانات لازم مثل ابزار سالم – ماشین آلات محفوظ شده – محیط کار مجهز به سیستم های حفاظتی ، تحویل وسایل استحفاظی فردی و غیره.

2-آموزش صحیح در حد مورد نیاز کارگران متناسب با نوع صنعت . چه اگر کارگر نداند چرا بایستی از فلان وسیله حفاظتی استفاده کند یا بطور مطلوبی در امر انجام کاری توجیه نشده باشد از وسایل و ابزار مورد نظر بنحو صحیح استفاده نخواهد نمود و حتی ممکن است باعث دلسردی کارگران را در امر استفاده از وسایل یاد شده فراهم کند .

بنابراین آموزش و ارشاد کارگر در جهت استفاده صحیح از ابزار و ماشین آلات و وسایل استحفاظی فردی و عمومی در کارگاه از ضروریات می باشد.

3- الگوی کارگران در کارگاه مدیر – مهندسین و مسئولین قسمتها می باشند . واضح است اگر مدیر یا مسئول واحد به نظم و انضباط و رعایت مقررات اهمیت ندهد مسئولین قسمتها به مسائل اهمیت نخواهندداد  و بدتر از آنها عملکرد کارگران خواهد بود بنابراین ایمنی موقعی درجایگاه واقعی خود خواهد ایستاد که مدیر کارگاه خود در زمینه ایمنی و رعایت مقررات توجیه شده و دستور العملها را بکار بسته و دلسوزانه مورد توجه قرار دهد و بر اساس موازین از دیگران بالاخص مسئولین قسمتها بخواهد که در این زمینه توجه خاص مبذول دارند . در این صورت است که مدیر و مسئولین می توانند نظارت صحیحی بر کارگران داشته باشند و اشخاصی را که رعایت مقررات نمی کنند ابتداًء توجیه و در مراحل بعد در صورت تکرار تخلف مطابق با آئین نامه انضباطی با آنها برخورد کنند . البته چه خوب بود عملکرد طوری باشد که نظارتی در کار نباشد ولی متاسفانه بعلت اینکه اجبار و الزام در فرهنگ غلط بعضی خانواده ها وجود دارد و نیز شرایط روانی حاکم بر شخص و موارد دیگر فرد بدین صورت رشد می کند که همواره کارش را موقعی درست انجام
می دهد که یکنفر قاطع و جابر بر سر او باشد که امید است این نقیصه برطرف شده و طوری شود که هرکس وظیفه خود را بداند و بدون ناظر انجام وظیفه کند .

4- با درنظر گرفتن سه شرط فوق الذکر که از جمله وظایف مدیران و مسئولان واحدها
می باشد در این قسمت می بینیم که قانون، کارگران را نیز ملزم به استفاده و نگهداری از وسایل حفاظتی و بهداشت فردی و اجرای دستور العملهای مربوطه در کارگاه نموده است و علاوه بر بند مذکور در ماده 74 آئین نامه حفاظت و بهداشت عمومی در کارگاهها بر استفاده صحیح از وسایل استحفاظی تاکید و عدم کاربرد صحیح آنها را قصور در انجام وظیفه محسوب نموده است .

باز در هیمن زمینه در تبصره ماده 95 داریم اگر کارفرما یا مدیران واحدهای موضوع ماده 85 قانون کار برای حفاظت فنی و بهداشت کار وسایل و امکانات لازم را در اختیار کارگر قرار داده و کارگر با وجود آموزش های لازم و تذکرات قبلی بدون توجه به دستور العملها و مقررات موجود از آنها استفاد ننماید کارفرما مسئولیتی نخواهد داشت و مسئولیت بعهده کارگر خاطی خواهد بود .

البته جا دارد که در این جا به نکته ظریفی اشاره کنم و آن استدلالی است که گاهاً بعضی مدیران و دست اندرکاران ابراز می دارند و آن اینست که بعضاً حواس کارگر را در انجام امور شرط اساسی کار می دانند و معتقدند که اگر کارگر حتی با دستگاه خطرناک کار کند ولی حواسش را جمع کند هیچگونه اتفاقی نخواهدافتاد در حالیکه این فکر غلطی است بخصوص برای کارگرانیکه در اجتماع فعلی با کوهی از مشکلات روبرو بوده و دائم در حالیکه کار می کنند فکرشان در جاهای مختلف دور می زند. پس چه باید کرد؟ راه روشن است وسایل و ماشین آلات بایستی مجهز به سیستم های حفاظتی مناسب و موثر گردند و چه بهتر است که سیستم های حفاظتی مطابق پیشرفت تکنولوژی از انواع جدید و اصولی تر انتخاب شوند تا بدین ترتیب حفاظت کارگران تامین گردد.

 

وظایف مسئولین ایمنی کارگاهها

با این مقدمه که کارفرمایان وظیفه دارند افرادی را که متخصص در امور ایمنی هستند بعنوان مسئول ایمنی انتخاب و استخدام کرده و به ادارات کار محل معرفی نمایند.

مسئولین ایمنی در حقیقت اشخاصی هستند که مشاور و همفکر مدیریت و کارگران اند و اینان با دیدی که در زمینه ایمنی دارند حامی جان و مال کارگران و کارگاه بشمار
می روند. بعضی از مدیران ،مسئولین ایمنی را افرادی خرج تراش و نق زن می دانند ووقتی حادثه ای رخ می دهد تمام مسئولیت را باو نسبت می دهند کارگران هم گاهاً مرتکب
بی نظمی در کار می شوند و محیط کار را آگاهانه و یا ناخودآگاه غیر ایمن می نمایند و تصادفاً حادثه ای برای خود و یا همکارانشان رقم می زنند. و پس از آن فریاد برمی آورند که مسئول ایمنی بوظیفه اش عمل نکرده وبی توجهی وی موجب حادثه گردیده است .

در حالیکه مسئول ایمنی در کارگاه معجزه نمی کند ،‌مسئول ایمنی وظیفه ندارد که هر روز و روزی چند بار با کارگران و مسئولان واحدها درگیر شده و الزاماً از آنان بخواهد که مقررات را رعایت کنند بلکه اینان بعنوان نیروهای  مشاور در کارگاه کار می کنند و با ارزیابی ریسک مشاغل موجود در کارگاه ، بیان ایده های صحیح و اصولی و طرحهای مناسب تلاش می کنند که محیطی امن برای کارگران فراهم نمایند.

خطوط اصلی شرح وظایف مسئولین ایمنی عبارتست از :

1. همکاری و تشریک مساعی با مدیر در زمینه ارزیابی ریسک ، تهیه طرحها و برنامه های حفاظتی و بهداشتی و اجرای دقیق مقررات و دستور العملهای مربوطه به منظور تامین شرایط سالم و ایمن محیط کار که مآلاً موجب پیشگیری از وقوع بسیاری از حوادث خواهد شد .

2. بازرسی مستمر از کلیه قسمتهای کارگاه که بمنظور پیدا کردن نواقص حفاظتی و بهداشتی و پیشنهاد رفع نواقص بکارفرما برای ایجاد محیط سالم و ایمن کار

3.بررسی و تجزیه و تحلیل حوادث ناشی از کار که در کارگاه بوقوع می پیوندد و تعیین علت یا علل وقوع حادثه و اتخاذ تدابیر لازم برای جلوگیری از وقوع حوادث مشابه در کارگاه . در مواردیکه امکان اظهار نظر در مورد علت یا علل حواث و راههای جلوگیری از وقوع آن توسط مسئول حفاظت میسر نباشد باید با همکاری کمیته حفاظت کارگاه و یا با مشورت واحد بازرسی کار وزارت تعاون کار و رفاه  اجتماعی در این مورد اقدام لازم معمول گردد.

4. تهیه آمار  حوادث ناشی از کار ومیزان ضریب حادثه و شدت حادثه و اعلام آن به اداره بازرسی کار اداره کل کار و امور اجتماعی استان و در شهرستان ها بادارات کار و امور اجتماعی ، قابل ذکر است :

 

 

پایان